روش های تدریس و خلاقیت

خلاقیت اوج توانایی تفکر بشری است که توانسته است انسان را به مرحله پیشرفت و ترقی برساند و او را در حل تمام مسائل و مشکلات زندگی یاری دهد. نمونه­های خلاقیت را می­توان در نقاشـــــــــی روی دیوار در زمان غارنشینـــان، خلق یک اثر هنری، ماشین‌آلات صنعتی و آشپزی و خیاطی و ... دید.

در حقیقت خلاقیت یک مفهوم انتزاعی و پیچیده‌است. اما ابهام در معنـــی و مفهوم کلمه به معنی پیچیدگی خود جریان خلاقیت نیست، زیرا خلاقیت را می­توان به راحتی در زندگی روزانه حس و آن را لمس کرد.

اخیراَ محققان و روان­شناسان به بعد اجتماعی و محیطی آن توجه کرده­اند و معتقدند که خلاقیت را نمی‌توان بدون توجه به ابعاد اجتماعی و محیطی آن بررسی کرد. به نظر استرانبرگ (1989) فرایند خلاقیت در ذهن شخص با متغیرهای اجتماعی رابطه دارد . واقعیت این است که به خلاقیت نمی­توان با تمرکز بر یک بعــــد نگریست . ابعاد فردی یا محیطی نمی­تواند بیانگر ماهیت خلاقیت باشند. بلکه خلاقیت ازسویی نیز تابع نظام اجتماعی خلاق است. به همین دلیل خلاقیت هرگز نتیجه عمل فرد به تنهایی نیست.

یکی از ابعاد محیطی اجتماعی خلاقیت، مدرسه می‌باشد. تورنس بیان می کند مسئله توسعه خلاقیت در نظام آموزشى رسمى بیشتر از این جهت حائز توجه است که بر اساس پژوهش­ها دریافته‌ایم که درابتدا ابتکار وخلاقیت دراغلب کودکان مشاهده می‌شود ولى منحنى تحول آن در حدود 10سالگى افت می­کند و سیر نزولی می­یابد و نتیجه آن فقدان علاقه به یادگیری وافزایش مشکلات رفتاری و انگیزشی است. به قول تورنس عدم بروز این توانایى عموماً به نامناسب بودن روش‌های تدریس مربوط می‌شود.

در این میان معلمان نقش کلیدی را بر عهـــده دارند معلمان می توانند با استفاده از انواع روش­های خلاق امکان ظهور خلاقیت در کودکان و نوجوانان را فراهم سازند. امــــروزه تمام کودکان دبستانی باید با واقعیت­ها و مفاهیم علمی آشنا شوند زیرا زندگی در عصر صنعتی بدون استفاده از یافته‌های علمی تقریباً غیرممکن است.

خانه خلاقیت چگونه جایی است؟

خانه خلاقیت مادر و کودک فعالیت‌های خود را با سوگیری شکوفایی و پرورش تفکر خلاق تعریف نموده و خود را مسئول ایجاد محیط و زمینه مناسب جهت بروز و ظهور خلاقیت در کودکان به عنوان نسل فردای ایران اسلامی می‌داند و سعی دارد با یاری نیروهای متخصص و متعهد خویش به کسب این هدف والا اقدام کند.

 

خانه خلاقیت مکانی است جهت پرورش خلاقیت، نوآوری، اندیشه سیال و تیز محیطی است جهت کشف استعدادهای نهان و بالقوه کودکان در جهت تربیت نسلی مبتکر، خودشکوفا، معتمد به خویش و متعهد به ارزشها و آرمانهای والای انسانی.

شفقت و خلاقیت

دکتر مایکل ری (Michale Ray) استاد بخش بازرگانی دانشگاه استنفورد، معتقد است که شفقت مهمترین بخش خلاقیت است. وی درباره شفقتی که عبارت از "احساساتی بودن غیرصمیمانه " است سخن نمی گوید، بلکه راجع به "ویژگی عمیق درونی که همه ما داریم (ولی تقریبا هرگز آن را تشخیص نداده و بدان عمل نمی­کنیم) " و عبارت است از مهربانی توام با عشق که اول به خودمان و سپس به دیگران روا می داریم صحبت می­کند. دکتر ری بر این باور است که این آن قسمت از ماست که توان خلاقیت نامحدود را در ما و در دیگران تشخیص می­دهد.

 

 

 

عوامل تشدید کننده خلاقیت و نوآوری

حس درونی تفکر، انسان را قادر می‌سازد شرایطی را که وجود خارجی ندارند، ‌در درون ذهن شبیه‌سازی نماید و‌ به وی این امکان را می‌دهد تا در امکانات یکسان با سایرین برای خود فرصتهای بهتری بیافریند. در واقع امور خلاقیت شاید بیشتر اکتسابی باشد تا فطری و می‌توان با آموزش­هایی این توانایی را در خود افزایش داد. مجموعه عواملی که باعث تشدید و ترغیب فرد به نوآوری می‌گردند به عوامل تشدیدکننده تعبیر می‌گردند که خود به دو بخش کلی انگیزه‌ها و ابزارها تقسیم می‌شوند که در اینجا توضیح داده می‌شوند.

 انگیزه‌ها

انگیزه‌های ترغیب­کننده به نوآوری، می‌توانند به خصوصیات و زندگی خصوصی افراد مربوط باشد و یا اینکه به اجتماع محل سکونت فرد بستگی داشته باشد که در اینجا دلایل بروز هر یک بررسی می‌شود:

انگیزه‌های بیرونی

به همه انگیزه‌هایی که از جامعه به فرد القاء می‌گردند گفته می‌شود که خود بر اثر موارد زیر ناشی می­گردند.

• بحران‌های جامعه

می‌دانیم سرچشمه خلاقیت نیاز است. اغلب مواقع اگر نیازی در زندگی بشر مشاهده نشود، الزامی به خلاقیت وجود نخواهد داشت. نیازهای بشر معمولاً به طور یکنواخت بروز می‌یابند مگر در شرایطی استثنایی مانند بحران‌های مختلف از جمله بحرانهای طبیعی چون سیل، زلزله، آتشفشان، طوفان و همچنین بلایایی که خود انسان مسبب آنهاست که بارزترین آنها جنگ است.

نوع و دلیل بروز یک بحران در اینجا مد نظر نیست و آنچه حائز اهمیت است هجوم سیل عظیمی از نیازها پس از وقوع بحران است که می‌تواند در جامعه سبب یک انقلاب فکری در نزد افراد گوناگون گردیده و به شکل نوآوری و خلاقیت بروز نماید.

• سطح توقعات جامعه

جامعه‌ای که در آن سیر صعودی پیشرفت حاکم باشد، هر روز از طرف تک تک اعضای خود شاهد خلاقیت و نوآوری است. در این جامعه نوآوری به قشر متفکر و اندیشمند محدود نگردیده و همه مردم را شامل می‌شود بطوری­که حتی تبهکاران نیز در این جامعه هر روز به فکر خلق روشی نو در روند کاری خود می‌باشند.

 

انگیزه‌های درونی

انگیزه‌هایی که از درون شخص، منشاء می‌گیرند را انگیزه‌های درونی می‌نامند که شامل موارد زیر می­باشند:

• استعداد ذاتی فرد

این امر حتی بدون وجود هر گونه محرک خارجی ممکن است آگاهانه یا ناآگاهانه صورت گیرد و با داشتن هوشی متوسط و آموختن راه‌های افزایش تفکر خلاق، کاملاً قابل دسترسی برای همه نیازهای زندگی می‌باشد.

• نیازهای درونی

گاهی اوقات افراد در خود نیرویی احساس می‌کنند که همواره آنان را وا می‌دارد که در جهت کمک به دیگران و ارتقای سطح زندگی در جامعه، دست به نوآوری بزنند. این افراد از هر جنس و سن و شغلی می‌توانند باشند. به عنوان مثال خانمی در آمریکا که از آگهی­های تجاری تلویزیون ناراضی بود آنها را مطابق با ذوق خود مجدداً می‌نوشت.

• بحران‌های شخصی

 بحران‌های شخصی نیز مانند بحران‌های جامعه، می‌توانند محرک بسیار قوی در امر نوآوری برای شخص باشند.

 

ابزارها     

برخی فاکتورهای تعیین‌کننده برای دستیابی به تفکر خلاق وجود دارند که می‌توان از آنها به عنوان ابزارهای نوآوری یاد کرد. این ابزارها عبارتند از:

• اراده     
• اعتماد به نفس
• کمیت     
• شبیه­سازی     
• استمداد از دیگران
• مجاورت / تشابه / تباین
• تغییر دادن
• فعالیتهای جنبی و . . .

این عوامل راهکارهایی برای آموزش نوآوری و تفکر خلاق ارائه می‌دهند.

اصول اولیه خلاقیت

به طور کلی خلاقیت فرایندی است که طی زمان ادامه داشته و ابتکار، انطباق‌پذیری و تحقق از خصوصیات بارز آن به شمار می‌آیند و می‌تواند جوابگویی برای مشکلات باشد.

 

برخی از محققان اصولی برای مشخص شدن مرزهای خلاقیت تعریف نموده‌اند: اول اینکه خلاقیت متضمن پاسخ یا مفهومی نو باشد یا آنکه احتمال وقوع آن بسیار کم باشد. اما باید توجه داشت که نو بودن و اصالت با آنکه شرط لازم خلاقیت است اما کافی نیست. زمانی یک پاسخ را می‌توان بخشی از یک فرایند خلاقیت به شمار آورد که تا اندازه‌ای با واقعیت مطابقت داشته یا اصولاً واقعی باشد. دوم خلاقیت باید گره‌ای را بگشاید یا با وضعیتی تناسب داشته و یا مقصود معینی را برآورد. سوم، خلاقیت واقعی مشروط به دوام آن بینش ابتکاری، ارزیابی و تفسیر و رشد آن باشد. در جمله‌ای کوتاه می‌توان اینگونه بیان کرد «خیلی‌ها ایده‌های خوب دارند اما عده کمی آنها را عملی می‌کنند». همچنین یکی از عواملی که معمولاً با خلاقیت مربوط می‌دانند موضوع هوش است.