مدرسه راهی برای تقویت خلاقیت

مدرسه به عنوان یکی از اجزای مهم نظام آموزشی می‌تواند بر فرایند تفکر و مهارتهای ذهنی و شیوه‌های یادگیری دانش آموزان تأثیر شگرف بگذارد تا به راحتی بتواند در جهت تفکر نو و انتقادی و کشف مجهـــولات پیش برود و راه حل مناسبی برای مشکلات ارائه دهد. بدین ترتیب مدرسه می‌تواند کانونی جهت یادگیری و پرورش افکار خلاق باشد.
محیط مدرسه از جنبه‌های مختلفی مانند شرایط فیزیکی (دیوارها، کلاس، ابزار و اشیاء موجود در مدرسه) و روابط عاطفی میان افراد، نقش مدیر و ناظم بویژه معلم، روابـــط دانش آموزان با معلم، روابط دانش آموزان با یکدیگر، بر انگیزه یادگیری و خلاقیت تاثیر مستقیم دارد.

معلم در مدرسه بعنوان یک الگو نقش کلیدی ایفاء می‌کند. در واقع اهمیت او در زندگی کودکان و نوجوانان مستعد و خلاق بیشتر روشن می‌گردد. شایان ذکر است معلم شکل دهنده جو کلاس است و مهمترین نقش را در پرورش خلاقیت دانش آموزان برعهده دارد و می‌تواند این نقش را از طریق روشهای تدریس در کلاس به انجام رساند .

روش های تدریس و خلاقیت

خلاقیت اوج توانایی تفکر بشری است که توانسته است انسان را به مرحله پیشرفت و ترقی برساند و او را در حل تمام مسائل و مشکلات زندگی یاری دهد. نمونه­های خلاقیت را می­توان در نقاشـــــــــی روی دیوار در زمان غارنشینـــان، خلق یک اثر هنری، ماشین‌آلات صنعتی و آشپزی و خیاطی و ... دید.

در حقیقت خلاقیت یک مفهوم انتزاعی و پیچیده‌است. اما ابهام در معنـــی و مفهوم کلمه به معنی پیچیدگی خود جریان خلاقیت نیست، زیرا خلاقیت را می­توان به راحتی در زندگی روزانه حس و آن را لمس کرد.

اخیراَ محققان و روان­شناسان به بعد اجتماعی و محیطی آن توجه کرده­اند و معتقدند که خلاقیت را نمی‌توان بدون توجه به ابعاد اجتماعی و محیطی آن بررسی کرد. به نظر استرانبرگ (1989) فرایند خلاقیت در ذهن شخص با متغیرهای اجتماعی رابطه دارد . واقعیت این است که به خلاقیت نمی­توان با تمرکز بر یک بعــــد نگریست . ابعاد فردی یا محیطی نمی­تواند بیانگر ماهیت خلاقیت باشند. بلکه خلاقیت ازسویی نیز تابع نظام اجتماعی خلاق است. به همین دلیل خلاقیت هرگز نتیجه عمل فرد به تنهایی نیست.

یکی از ابعاد محیطی اجتماعی خلاقیت، مدرسه می‌باشد. تورنس بیان می کند مسئله توسعه خلاقیت در نظام آموزشى رسمى بیشتر از این جهت حائز توجه است که بر اساس پژوهش­ها دریافته‌ایم که درابتدا ابتکار وخلاقیت دراغلب کودکان مشاهده می‌شود ولى منحنى تحول آن در حدود 10سالگى افت می­کند و سیر نزولی می­یابد و نتیجه آن فقدان علاقه به یادگیری وافزایش مشکلات رفتاری و انگیزشی است. به قول تورنس عدم بروز این توانایى عموماً به نامناسب بودن روش‌های تدریس مربوط می‌شود.

در این میان معلمان نقش کلیدی را بر عهـــده دارند معلمان می توانند با استفاده از انواع روش­های خلاق امکان ظهور خلاقیت در کودکان و نوجوانان را فراهم سازند. امــــروزه تمام کودکان دبستانی باید با واقعیت­ها و مفاهیم علمی آشنا شوند زیرا زندگی در عصر صنعتی بدون استفاده از یافته‌های علمی تقریباً غیرممکن است.

روش­های تدریس خلاق

روش اول: نوشتن روی شیشه­ها و پنجره­ها

از شاگردان خود بخواهید تا بر روی پنجره­ها و شیشه­های کلاس بنویسند. مثلا برای تمرین درس ریاضی هر گروه از شاگردان یک پنجره انتخاب می­کند. آنها فرمولهایشان را بر روی پنجره تمرین می­کنند. پس از پایان کلاس پنجره­ها را تمیز می­نمایند. شاگردان شما عاشق این کار هستند. معلمی که این کار را انجام داده چندین مزیت برای این روش ذکر نموده است:

شش هفته (۱۲ جلسه) بود که کلاس برگزار میشد. او مشاهده کرد که وقتی دانش آموزان گروههای دو نفره تشکیل میدهند اولین باری است که با یکدیگر ملاقات میکنند. وقتی که آنها در کلاس هستند الزاماً با هم ارتباط برقرار نمی­کنند و لذا بدین گونه فرصت ملاقات با همکلاسان خود را پیدا می­کنند. به علاوه آن معلم می­گوید وقتی دانش آموزان تنها می­شوند ممکن است گوشی­های خود را بیرون آورده و با آن به کسی پیام بدهند و کار دیگری انجام دهند اما وقتی کنار پنجره ایستاده­اند به درس توجه می­کنند و به مسائل آن فکر می­کنند. در این صورت حواسشان پرت نمی­شود.

روش دوم: آزمون­ها حاوی پاسخ­های احمقانه

هر چقدر بیشتر از شاگردان خودتان آزمون بگیرید بیشتر یاد خواهند گرفت و آنها نیز این کار را دوست دارند. بخصوص وقتی پاسخ­های سوال­های بسیار ساده و یا پاسخ­های احمقانه در آن بگنجانید.
شما می­توانید در پایان هر درس یک آزمون از مخاطبان خودتان بگیرید تا اطلاعات جدیدی که ارائه شده بهتر در ذهنشان جا بیفتد و موضوعی که مورد توجه قرار نگرفته مورد تأکید مجدد قرار گیرد.
برای جذاب شدن امتحان شما می­توانید در سوال چهارگزینه ای یک گزینه ی کاملا اشتباه و احمقانه قرار بدید تا قدری جذاب­تر شده و دانش­آموزان آن را خیلی هم جدی نگیرند. سپس به اتفاق شاگردان پاسخ­ها را بررسی کنید تا جواب­های درست در ذهن تقویت شود. این کار همچنین باعث می­شود تا خلاصه­ای از نکات مهم که در جلسه مطرح شده نیز فراهم گردد.

 

خلاقیت و کودک

کودکان خلاق آگاهی بسیاری از درون و بیرون خود دارند. آنان خود را مسئول وضع و حال خویش می­دانند و با جزئیات موجود در محیط­­شان از قبیل تصاویر و صداها و بوها و اشیاء، با شیوه­های دستکاری و لمس و اکتشاف آنها به راحتی سازش پیدا می­کنند. وانمودسازی راه­های نوینی را بر روی انسان می­گشاید، وجود او را غنا می­بخشد و توانایی کشف موقعیت­های جدید و کار با آن در ترکیب­های تازه را افزایش می­دهد.

نوآوری و آفرینندگی، کودکان را نسبت به خلاقیت دیگران حساس می­کند و زمینه­های لازم برای رشد خلاقیت آنان را فراهم می­آورد. تحقیقات نشان داده مردان و زنانی که در اوایل بزرگسالی پیشرفت و خلاقیت نشان می­دهند در دوران کودکی بیشتر خیال­پردازی کرده­اند؛ اغلب دوستانی خیالی داشته­اند؛ والدینشان برای آنها قصه می­گفته­اند و با آنان بازی­های پانتومیم انجام می­دادند.

زندگی خلاق مستلزم چیزی بیشتر از خلق ادبیات و هنر است. زندگی ما بزرگسالان سرشار از موقعیت­هایی برای بیان خلاق و نوآوری است. مادری که کودک بی­قرار خود را با بازی­های وانمودسازی ساده آرام می­کند نه با فریاد و تهدید، نمونه ساده ولی باارزشی از خلاقیت را نشان می­دهد.

 

بازی های انگشت

انگشتان برای کودکان پیش دبستانی وقتی شروع به نقاشی کردن، در دست گرفتن مداد، بستن بند کفش، بستن دکمه، بالا کشیدن زیپ، لمس پارچه و حتی وقتی شمردن را یاد می­گیرند اهمیت بسیار دارد. رشد مهارت­های ظریف طی سال­های پیش از دبستان هنگامی که تمرین چنین مهارت­هایی را شروع می­کنند و بعداً وقتی به مدرسه می­روند و حروف را می­نویسند، با قیچی چیزی را می­برند، می­چسبانند، پازل می­چینند، طرح­ها را رنگ می­کنند و خودشان لباس می­پوشند، در همه این شرایط انگشتان کارایی بسیار دارند. باز کردن ظرف شیر برای وعده­های بین غذا، تمیز کردن میز، نوشتن با گچ، گرفتن توپ و فعالیت­های حرکتی ظریف مثل بستن بند کفش، بستن دکمه کت و بالا کشیدن زیپ کاپشن بخشی از مجموعه اعمال روزانه کودک در راه رسیدن به خودکفایی است.

وسایل لازم

· خمیربازی با گِل مجسمه­سازی

کودکان را پشت میزی که سطح آن قابل شست و شو باشد بنشانید.مقدار کمی خمیر بازی یا گِل مجسمه­سازی در اختیار آنان قرار دهید. بگذارید کودکان خمیر را به اشکال مختلف در دست بچرخانند. اگر مایلید برای به فعالیت واداشتن و شاد کردن آنان موسیقی پخش کنید. همین­طور که خمیر را می­چرخانید سرود زیر را از حفظ بخوانید:

توپ کوچکم را می­چرخانم

توپ کوچکم را می­چرخانم

درازش می­کنم

کوتاهش می­کنم

گردش می­کنم

پهنش می­کنم

باز توپش می­کنم

باز توپش می­کنم